Ambisiyalı Azərbaycan-Qazaxıstan Trans Xəzər Fiber Optik (TCFO) layihəsi, Xəzər dənizinin dibindən fiber-optik kommunikasiya xəttinin (FOCL) çəkilməsini nəzərdə tutur və 2025-ci ilə qədər tamamlanması gözlənilir. Qazaxıstanın Prezidenti Kassım-Jomart Tokayev bu mərhələni parlamentin birgə iclasında açıqlayıb. Gələcəkdə 340 kilometrlik FOCL, genişmiqyaslı Digital Silk Way təşəbbüsünün mühüm bir hissəsi olacaq.
Bu layihənin məqsədi Avropa ilə Asiya arasında rəqəmsal IP koridoru yaratmaqdır. Azərbaycan, rəqəmsal nəqliyyat və IT mərkəzi olaraq öz məlumat saxlama və emal infrastrukturunu Digital Silk Way çərçivəsində sürətlə inkişaf etdirir. Bu, güclü məlumat mərkəzlərinin yaradılmasını və tərəfdaşlarına müxtəlif İKT xidmətlərinin təqdim edilməsini əhatə edir.
Xəzər dənizinin qərb və şərq sahillərini optik İnternet kabeli ilə birləşdirmək konsepsiyası bir neçə on il əvvəl düşünülmüşdü, lakin əvvəlki cəhdlər bu vizyonu gerçəkləşdirə bilmədi. Avropa İttifaqı tərəfindən 1999-cu ildə başlanan Trans-Asiya-Avropa (TAE) layihəsi, subyektiv səbəblərlə dəniz altı komponentini istisna etdi və beləliklə, fiber-optik xətt Cənubi Qafqazı İran vasitəsilə Mərkəzi Asiyaya quru yoluyla bağladı.
Fiber-optik kommunikasiya xəttinin dəniz seqmenti Azərbaycanın 2008-ci ildəki təşəbbüsü olan Trans-Eyrazıyan Super İnformasiya Super Yolu (TASIM) layihəsində nəzərdə tutulmuşdu. BMT və bir neçə AB ölkəsinin dəstəyi ilə və Azərbaycanın əsas internet kabel xətləri ilə qərbə uzadılması ilə baxmayaraq, TASIM layihəsi trans-Xəzər optik kabelin çəkilməsində irəliləyiş əldə edə bilmədi.
Hökumətlərarası komissiyalar və digər ikitərəfli biznes çərçivələrində geniş müzakirələrdən sonra Bakı və Astana fiber-optik şəbəkənin dəniz seqmenti üzərində razılaşdılar. Bu, 2019-cu ilin noyabrında Aktau şəhərində keçirilən mərasimdə Trans Xəzər Fiber Optik layihəsinin birgə başlanmasına gətirib çıxardı. Mərasimdə Qazaxıstanın Baş naziri Asqar Mamin və Azərbaycanın Baş naziri Əli Əsədov iştirak edirdi.
Ancaq pandemiyanın başlanması və sonrakı qlobal iqtisadi böhran layihənin təşkilati və maliyyə aspektlərində 2020-2022-ci illərdə gecikmələrə səbəb oldu. Bu çətinliklərə baxmayaraq, layihə bu dövrdə genişləndirildi. 2021-ci ildə Qıröızıstan və Özbəkistanı təmsil edən telekommunikasiya operatorları ElKat LLC və Telegraph 42 Management GmbH LLC ilə əməkdaşlıq memorandumu imzalandı. Ayrıca, dekabr 2021-də Türkiyənin Türk Telekom International layihəyə yeni tərəfdaş olaraq qoşuldu.
Layihə 2023-cü ilin əvvəllərində AzerTelecom və Kazakhtelecom-un TCFO təşəbbüsü altında əməkdaşlıqlarını rəsmi şəkildə təsdiqlədikləri zaman yenidən canlandı. İki ölkənin telekommunikasiya operatorları layihəyə bərabər əsaslarla 50 milyon dollar sərmayə qoymağa razı oldular. Bu mərhələdə layihənin yekun Yüksək Səviyyəli Dizaynı (HLD) qəbul edildi, dizayn tədqiqatları tamamlandı və ətraflı yol xəritəsi təsdiq edildi. Ayrıca, Caspinet B.V. adlı birgə müəssisə yaradıldı və bütün iştirakçılar bərabər hissələrə malikdir.
Dəniz altı fiber-optik xəttin əsas marşrutu təxminən 370 kilometr uzunluğunda olacaq və Aktau şəhərindən Azərbaycandakı Siyəzən şəhərinə uzanacaq. Ayrıca, ikincil optik kabel Qazaxıstanın Kuryk limanını Abşeron yarımadasındakı Buzovna kəndi ilə bağlayacaq. Qazaxıstanın Rəqəmsal İnkişaf, İnnovasiyalar və Kosmik Sənaye naziri Zhaslan Madiyev bildirib ki, iştirakçılar arasında birgə müəssisə yaradılıb və iyun ayında kabel quraşdırılması üçün tender keçirilib.
Layihə indi son mərhələlərinə yaxınlaşır. Qazaxıstan Prezidenti Kassım-Jomart Tokayev son parlament iclasında vurğulayıb ki, Xəzər dənizi üzərindən fiber-optik kommunikasiya xəttinin 2025-ci ilə qədər tamamlanması gözlənilir.
"Bu, beynəlxalq koridorlarla və sərhəd məlumat axınları ilə inteqrasiya edən rəqəmsal infrastrukturu inkişaf etdirmək baxımından ölkəmiz üçün çox əhəmiyyətlidir," Prezident Tokayev vurğulayıb. O, telekommunikasiya şəbəkələrinin, məlumat mərkəzlərinin inkişafını və qlobal kibertəhlükəsizlik standartlarının tətbiqini davam etdirmək, eləcə də mütəxəssislərin bacarıqlarını artırmaq lazım olduğunu da qeyd edib.
Trans-Xəzər Fiber-Optik Kommunikasiya Xəttinin (FOCL) quraşdırılması tamamlandıqda, Digital Silk Way layihəsi başlayacaq. Bu təşəbbüs, şəbəkə trafikinin Çin və digər Asiya ölkələrindən Qazaxıstan vasitəsilə keçməsini təmin edəcək, sonra dəniz kabeli ilə Azərbaycana, oradan Gürcüstan, Türkiyə və AB ölkələrinə davam edəcək.
Asiya və Avropa arasında Azərbaycandan və Qazaxıstandan keçən məlumat axını, Kaspi bölgəsində rəqəmsal biznesin inkişafı üçün yeni imkanlar açacaq. Nəhəng məlumat trafiki—yüzlərlə terabit—IP koridoru boyunca məlumat saxlama və emal infrastrukturunun inkişafını sürətləndirəcək. Azərbaycan, bu layihənin əsas faydalanıcısı olaraq bölgənin rəqəmsal mərkəzi olmağı hədəfləyir.
Xüsusilə, Bakı TCFO layihəsi çərçivəsində yaradılmış böyük məlumat mərkəzləri vasitəsilə həm yerli, həm də beynəlxalq subyektlərə bulud xidmətləri təqdim etməyi planlaşdırır. Ayrıca, şəhər, məzmunun qonşu bölgələrə, o cümlədən Mərkəzi Asiya, Gürcüstan, İran, İraq, Əfqanıstan və gələcəkdə Yaxın Şərqə çatdırılmasını asanlaşdıracaq "cache" serverlərini də yerləşdirmək niyyətindədir.
Bu fevral ayında Dubayda keçirilən Capacity Middle East Forum-da AzerTelecom-un CEO-su Ana Nakashidze bildirib ki, qlobal və regional dinamikaların dəyişməsi və yeni texnologiyaların internetin coğrafiyasını yenidən formalaşdırması ilə Yaxın Şərq ölkələri və qonşu bölgələr yeni koridorlar və coğrafiyalar axtarışında fəal şəkildədirlər. Cənubi Qafqaz, və ya Orta Dəhliz, Yaxın Şərq bağlantı xidmətləri üçün getdikcə daha vacib bir marşrut halına gəlir. Bu bölgədə yeni və iri miqyaslı layihələrin irəliləməsi bu marşrutun səmərəliliyini və cəlbediciliyini artıracaq," Nakashidze qeyd edib.
Trans-Xəzər IP layihəsinin perspektivləri şəbəkə xidmətlərinin və məlumat mübadiləsinin qərbə doğru daşınması üçün də ümidvericidir. Bu kontekstdə, Azərbaycanın aparıcı əsas şəbəkə operatoru olan AzerTelecom son bir neçə il ərzində NEQSOL Holding ilə əməkdaşlığını diqqətlə inkişaf etdirib.
NEQSOL Holding, AzerTelecom ilə birgə, Mərkəzi Asiyanı Avropaya bağlayan yeni bir ucu-dan uca IP şəbəkəsi qurmağı hədəfləyən Digital Silk Way layihəsində fəal iştirak edir. Bu şəbəkə, Türkiyədən İtaliyaya və sonra əsas Avropa internet mərkəzlərinə qədər uzanan Sparkle adlı İtalyan şirkətinin mövcud infrastrukturundan istifadə edəcək. Bu məqsədlə, 2022-ci ilin aprelində AzerTelecom, Sparkle ilə əməkdaşlıq memorandumu imzaladı.
Bundan əlavə, NEQSOL Holding bu təşəbbüsü dəstəkləmək üçün Gürcüstanın ən iri telekommunikasiya şirkətlərindən biri olan Caucasus Online şirkətini satın aldı. Caucasus Online, Avropadan Cənubi Qafqaza internet trafikini keçirən fiber-optik kabel xəttinə malikdir. Transxəzər Fiber-Optik Kabel Xətti tamamlandıqdan sonra o, son nəticədə TCFO-nun infrastrukturu ilə inteqrasiya edəcək.
Caliber.az
