Qazaxıstanda fintek sektorunun sürətli inkişafı və böyüməsi RISE Research, Qazaxıstan Milli Ödəniş Korporasiyası, Mastercard və Tarlan Payments tərəfindən hazırlanmış hesabatda vurğulanıb.
Fintek bazarına dair iyul hesabatına əsasən, Qazaxıstanın fintek sektoru inkişaf edir, fintek startaplarının sayı 4 dəfə artıb. 2018-ci ildə təxminən 50 fintek var idisə bu rəqəm 2024-cü ildə 200-ə yüksəlib.
Bu prosesdə bankların rolu mühüm əhəmiyyət daşıyır, xüsusilə də köhnə bank sistemlərinin olmaması texnoloji transformasiyanı sürətləndirir. Əsas banklar ödəniş infrastrukturlarına böyük sərmayələr qoyur, xidmətlərin səmərəliliyini və etibarlılığını artırır.
Banklar və hökumət e-sistemləri arasında fəal əməkdaşlıq müxtəlif xidmətlərin inteqrasiyasına və rəqəmsal transformasiyanın inkişafına təkan verir. Artıq Qazaxıstan vətəndaşları rəqəmsal sənədlərə çıxış, sürücülük vəsiqəsinin yenilənməsi, avtomobil mülkiyyətinin dəyişdirilməsi, biznes qeydiyyatı, vergi ödənilməsi, nikahın qeydiyyatı və doğum haqqında şəhadətnamə almaq kimi dövlət xidmətlərini bank tətbiqləri vasitəsilə əldə edə bilirlər.
Rəqəmsal maliyyə xidmətlərinin böyüməsi
Rəqəmsal maliyyə xidmətlərinə, o cümlədən mobil bankçılıq və elektron cüzdanlara olan artan tələbat bazarın inkişafını sürətləndirir. Analitiklər onlayn bankçılıq istifadəsinin və bütün fintek ilə əlaqəli xidmətlərin və məhsulların artdığını bildirirlər.
2023-cü ildə aktiv onlayn bankçılıq istifadəçilərinin sayı 23,1 milyona çatıb. Hesabata görə, 2019-2023-cü illər arasında aktiv onlayn bankçılıq istifadəçilərinin sayı texnoloji təkmilləşdirmələr, tənzimləyici dəstək, yüksək tələbat, bazar rəqabəti və nağdsız ödənişlərin qəbulunun artması səbəbindən 4,6 dəfə artıb.
Onlayn bankçılıqdan istifadə yüksək bankçılıq penetrasiyası, internetin geniş yayılması və nağdsız ödənişlərin böyük payı ilə dəstəklənir. 2021-ci ilədək ölkə əhalisinin 81%-i bank xidmətlərinə çıxış əldə edib, 2024-cü ilə qədər isə ən azı 92%-nin internetə çıxışı var və bütün əməliyyatların 89%-i rəqəmsal yolla həyata keçirilir.
Nağdsız əməliyyatların artması
Qazaxıstanda nağdsız əməliyyatlar illər ərzində əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bu, hökumət, maliyyə qurumları və rəqəmsal ödənişlərin rahatlığını və təhlükəsizliyini qəbul edən texnologiyaya maraqlı əhalinin birgə səyləri nəticəsində baş verib.
Qazaxıstan Milli Bankının məlumatına görə, iyunun 1-dək dövriyyədə 77,4 milyon ödəniş kartı var idi. 2024-cü ilin may ayında ödəniş kartlarından istifadə ilə həyata keçirilən əməliyyatların həcmi 15,4 trilyon tenge (32,5 milyard ABŞ dolları) təşkil edib və 1,1 milyard əməliyyat qeydə alınıb. Eyni zamanda, 2023-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə nağdsız əməliyyatların sayı 13,3% artaraq 1,1 milyard əməliyyata çatıb və həcmi 13,3 trilyon tenge (28 milyard ABŞ dolları) olub.
Hesabata görə, 2021-2023-cü illər arasında Qazaxıstanda tokenləşdirilmiş əməliyyatların, məsələn, Apple Pay və Google Pay vasitəsilə olan əməliyyatların sayı üç dəfə artıb.
Qazaxıstan Milli Ödəniş Korporasiyasının sədri Binur Zhalenov, Qazaxıstanın nağdsız əməliyyatların inkişafı baxımından qlobal lider olduğunu bildirib.
“Son beş ildə nağdsız əməliyyatların sayı iyirmi dəfədən çox artıb və indi pərakəndə dövriyyənin 89%-ni təşkil edir. Rəqabət bazarın xidmətləri təkmilləşdirməyə və innovasiyaları tətbiq etməyə vadar edir. Qazaxıstan Milli Ödəniş Korporasiyası tərəfindən nəzarət edilən Rəqəmsal Maliyyə İnfrastrukturuna bərabər çıxış və şəffaf oyun qaydaları bu rəqabətli mühitin inkişafı üçün əsasdır. Biz istehlakçılara daha yaxşı, daha iqtisadi və rahat maliyyə xidmətlərindən faydalanmalarını təmin etmək üçün innovativ həllərin dəstəklənməsini və inkişaf etdirilməsini davam etdirmək niyyətindəyik,” deyə Zhalenov bildirib.
Fintek bazarının gələcəyi
Hesabatda vurğulanır ki, Qazaxıstanın ödəniş infrastrukturu demoqrafik amillər, artan rəqəmsal hazırlıq, genişlənən e-ticarət, təkmilləşdirilmiş bankçılıq çıxışları və yerli ödəniş sistemləri və QR kodlar kimi infrastruktur inkişafları sayəsində əhəmiyyətli transformasiyadan keçir.
Texnologiyaya maraqlı olan və əhalisinin 62%-i 15-64 yaş aralığında olan gənc nəsil, rəqəmsal ödəniş üsullarını getdikcə daha çox mənimsəyir.
E-ticarət, 2023-cü ildə ümumi pərakəndə ticarətin 12,7%-ni təşkil edib və bu, 2019-cu ildəki 1,8%-dən əhəmiyyətli bir artımdır. Qazaxıstan 2030-cu ilədək bu rəqəmi 20%-ə çatdırmağı planlaşdırır.
Ümumilikdə, analitiklər Qazaxıstanda bütün fintek ilə əlaqəli bazarların 2022-2027-ci illər arasında ən azı iki rəqəmli mürəkkəb illik artım sürəti ilə böyüməyə davam edəcəyini proqnozlaşdırırlar.
Hesabata görə, fintek Qazaxıstanda risk kapitalı müqavilələrində ən böyük investisiya kateqoriyasına çevrilib. 2023-cü ildə bu, ölkədəki bütün risk kapitalı maliyyələşdirməsinin 40%-ni təşkil edib.
Mastercard-ın Qazaxıstan və Mərkəzi Asiya üzrə ölkə meneceri Səncər Jamalov, Qazaxıstanın fintek inkişafında regional lider olma səylərini qeyd edib.
“Son illərdə bu sektorun sürətli inkişafını müşahidə edirik: tokenləşdirilmiş ödənişlər, KOB-lar (kiçik və orta biznes) üçün fintek həlləri, süni intellekt və Blockchain layihələri, investisiya platformaları, rəqəmsal sığorta məhsulları və daha çoxu fəal şəkildə inkişaf edir,” deyə o bildirib.
Hesabatda ölkənin fintek bazarını formalaşdıran yeddi əsas tendensiya vurğulanır. Bunlar arasında süni intellekt, govtech və fintek sinerjisi, KOB-lar üçün rəqəmsal məhsullar və xidmətlər, indi al, sonra ödə (BNPL) və mərkəzi bank rəqəmsal valyutaları (CBDC) yer alır.
Lakin, RISE Research-in qurucusu Aynur Janturina bildirib ki, bazar iştirakçıları yalnız tendensiyaları izləməklə kifayətlənməməli, onlarla ayaqlaşmalı və bazarda tempi müəyyən etməlidir.
“fintek bazar iştirakçıları yalnız cari tendensiyaları izləməli deyil, həm də onlara fəal şəkildə qoşulmalı, qabaqda olmalı və bazarda tempi müəyyən etməlidir. Banklar BaaS-i (banking as a service) tətbiq etməli, fintek startapları ilə əməkdaşlıq etməli və govtech və süni intellekt alətlərini proseslərinə inteqrasiya etməlidirlər,” deyə Janturina qeyd edib.
