Kaliforniya qanunvericilərinin SB 1047 adlı qabaqcıl Süni İntellekt inişafını və tətbiqini tənzimləyən qanun layihəsinə səs verməyə hazırlaşdığı bu dövr həm texnoloji innovasiyalar, həm də ictimai təhlükəsizlik üçün dönüş nöqtəsidir. Qanun layihəsi qabaqcıl süni intellekt modelləri üçün təhlükəsizlik testlərinin aparılmasını, "öldürmə açarı"nın (kill switch) yaradılmasını tələb edir və tələblərə uyğun gəlməyən tərtibatçıları məhkəməyə vermək üçün ştatın baş prokuroruna səlahiyyətlər verir. Qanun layihəsi kritik dövlət infrastrukturunu potensial olaraq ələ keçirə biləcək AI sistemlərinin yarada biləcəyi təhlükələrə nəzarəti tarazlaşdırmağa çalışır.
Təhlükəsizlik hər şeydən vacib olsa da, Silikon Vadisi texnoloqları və Nensi Pelosi də daxil olmaqla bəzi parlament üzvləri qanun layihəsinə qarşı çıxaraq onun qəbul edildiyi təqdirdə developerləri Kaliforniyadan qovmaq və açıq mənbəli AI ekosistemini pozmaq potensialını vurğulayır. OpenAI, Meta və digər nəhənglər xəbərdarlıq edir ki, bu qanun layihəsi innovasiyaları əngəlləyəcək və sahibkarları daha əlverişli mühitlər axtarmağa sövq edəcək.
Bu müzakirə əslində daha geniş bir məsələyə işarə edir: onun aparıcı qüvvəsi olan innovasiyalara mane olmadan AI-ı necə tənzimləyə bilərik? Bir tərəfdən, nəzarətsiz buraxılmış süni intellektin yaratdığı risklərin həcmi böyükdür və AI idarəolunmaz hala gəlmədən əvvəl qabaqlayıcı tədbirlər görülməlidir. Digər tərəfdən, həddindən artıq tənzimləmə əsas tədqiqatları ləngidə və istedadları başqa yerə yönəldə bilər.
İrəliyə baxsaq, aparıcı innovasiyalara mane olmadan ictimai maraqları qoruyan qanunvericilik çərçivələri yerli və mərkəzi hakimiyyət qurumları arasında əməkdaşlığı nəzərdə tutan balanslaşdırılmış yanaşmada ola bilər. Developerlərin uğur qazanması üçün aydınlığa və sabit hüquqi mühitə, cəmiyyətin isə süni intellektlə əlaqəli potensial təhlükələrə qarşı qoruyucu gücə ehtiyacı var.
Azərbaycan kimi ölkələr üçün SB 1047-nin təsiri hazırki məqamda uzaq görünə bilər. Bununla belə, bu, yerli innovasiya ekosistemi üzərində düşünmək fürsətindən xəbər verir. Hazırda Azərbaycanda sektorun öndə gedən süni intellekt developerlərini cəlb etmək üçün infrastruktur və ya nüfuz yoxdur, lakin bu, belə imkanlardan yararlana biləcək ekosistemin inkişaf etdirilməsini daha da vacib edir. Süni intellekt üçün güclü hüquqi bazanın hazırlanması, yerli və beynəlxalq istedadların həvəsləndirilməsi və elmi-tədqiqat və təkmilləşdirməyə (R&D) investisiya yatırılması Azərbaycanı Kaliforniya kimi ciddi şəkildə tənzimlənən regionlara alternativ axtaran texnoloji sahibkarlar üçün bir məkan kimi xəritədə yerləşdirə bilər. Əgər Azərbaycan aydınlıq, sabitlik və innovasiyaya uyğun siyasət təklif edə bilsə, o, tədricən qlobal developerləri və texnoloji sahibkarları cəlb edə və süni intellekt məkanında daha əhəmiyyətli oyunçuya çevrilə bilər.
Süni intellekt inkişaf etməyə davam etdikcə, hüquqi tənzimləmənin onu yaxından izlənəcəyi aydındır. SB 1047-nin nəticəsi təkcə Kaliforniyada deyil, bütün dünyada süni intellekt siyasəti üçün presedent yaradacağı şübhəsizdir. Onun düzgün tarazlığı tutması və ya tutmaması, ehtimal ki, süni intellektdə növbəti böyük irəliləyişlərin harada baş verəcəyinə və kimlərin faydalanacağına təsir edəcək.
Elmir Ağasoy
İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyinin Strategiya İnkişafı üzrə Baş Mütəxəssisi
