Silikon Vadisi uzun müddət texnologiya dünyasının mərkəzi olaraq qalıb. Apple, Google, Meta, Intel və digər şirkətlərin doğulduğu bu region, startaplar üçün sadəcə bir coğrafi məkan deyil, həm də ideoloji bir simvola çevrilmişdi: innovasiya, risk alma bacarığı və geniş maliyyə imkanları ilə dolu ekosistem. Hər bir təşəbbüskarın arzusu burada öz texnoloji ideyasını reallaşdırmaq, investorların marağını cəlb etmək və dünya səviyyəsində uğur qazanmaq idi.
Lakin son illərdə qlobal texnologiya sahəsi və startap dünyası böyük dəyişikliklərdən keçməkdədir. Bu dəyişikliklər Silikon Vadisinin liderliyinə sual işarəsi qoyur. İndi sual daha açıq şəkildə səslənir: Startaplar hələ də Silikon Vadisində olmalıdır, yoxsa texnoloji inkişaf artıq çoxqütblü məkana çevrilib?
Silikon Vadisinin əsas üstünlükləri sırasında yüksək səviyyəli risk kapitalı şəbəkəsi dayanır. Bu bölgədə fəaliyyət göstərən vençur kapital fondları dünya üzrə investisiyaların böyük bir hissəsini həyata keçirir. Ənənəvi olaraq bu fondlar yeni ideyalara açıq olur, lakin eyni zamanda təcrübəli təsisçilərə üstünlük verirlər. Bu da bölgədə təkrar-təsisçi (serial entrepreneur) mədəniyyətini gücləndirib. Bütün bu imkanlar startaplar üçün əlverişli mühit yaradır. Eyni zamanda bölgədə çoxsaylı texnologiya universitetlərinin yerləşməsi – Stanford, UC Berkeley və s. – Silikon Vadisini istedadlı insanlarla təmin edir.
Lakin bu üstünlüklərə baxmayaraq, reallıq dəyişir. Bölgədə yaşayış xərcləri tənqidə səbəb olacaq qədər yüksəkdir. Bir çox mühəndis və gənc təşəbbüskar bu xərclərə dözə bilmədikləri üçün regionu tərk edirlər. Artan vergilər, sosial təbəqələşmə, evsizlik və infrastruktur problemləri də Silikon Vadisinin cazibəsini azaldır. Hazırda burada yaşamaq və ofis saxlamaq, xüsusilə erkən mərhələli startaplar üçün böyük iqtisadi yükdür.
Digər tərəfdən, texnologiya sektoru da dəyişir. İndi süni intellekt, iqlim texnologiyaları, biotexnologiya və kosmos kimi sahələrdə innovasiya təkcə Silikon Vadisində deyil, Berlin, London, Tel-Əviv, Toronto, Bangalore, Seul və Şanxay kimi şəhərlərdə də baş verir. Bu şəhərlər özlərinə məxsus investisiya mühiti, dövlət dəstəyi və universitet-ekosistemləri ilə yeni texnoloji mərkəzlərə çevrilirlər. Məsələn, Berlin aşağı xərcləri və açıq mədəniyyəti ilə Avropanın texnologiya cəlb mərkəzi hesab olunur. Tel-Əvivdə isə dövlət və ordu dəstəyi ilə yüksək texnologiya sahəsində dinamika formalaşıb.
Bundan əlavə, pandemiyadan sonra yaranan “remote-first” yanaşması Silikon Vadisinin coğrafi üstünlüyünü də zəiflədib. Startaplar artıq dünyanın istənilən yerində yaradılıb idarə oluna bilir. Komandalar bir neçə ölkəyə yayıla, investor görüşləri onlayn keçirilə bilər. Bu yeni model startapların mərkəzləşməsinə olan ehtiyacı azaldıb.
Bəzi startaplar isə “hibrid model”ə üstünlük verir: məsələn, əsas komanda Berlin, Varşava və ya Tbilisidə fəaliyyət göstərir, lakin əsas investor görüşləri və fond toplama üçün Silikon Vadisinə səfərlər edilir. Beləliklə, həm xərc səmərəliliyi təmin olunur, həm də Silikon Vadisinin simvolik gücündən faydalanmaq mümkün olur. Bu yanaşma xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrin təsisçiləri üçün əlverişlidir.
Əlbəttə, hələ də bəzi sahələrdə – xüsusilə süni intellekt, SaaS, robot texnologiyası və yüksək texnologiya sahəsində – Silikon Vadisinin verdiyi imkanlar alternativləri üstələyə bilər. Burada olan “network effect” – yəni bir çox oyunçunun bir yerdə olması – hələ də bəzi layihələr üçün vacibdir. Bu baxımdan, Silikon Vadisi tamamilə əhəmiyyətini itirməyib. Sadəcə bu region artıq “tək seçim” deyil.
Nəticə olaraq, Silikon Vadisinin əfsanəvi mövqeyi dəyişsə də, o hələ də texnologiya dünyasında simvol olaraq qalır. Lakin müasir dövrün reallıqları göstərir ki, startaplar üçün uğur qazanmaq yalnız bu bölgədə yerləşməkdən asılı deyil. Yeni texnologiya mərkəzlərinin yaranması, virtual əməkdaşlıq modellərinin genişlənməsi və daha çevik idarəetmə strategiyalarının tətbiqi Silikon Vadisinə alternativlər yaradır. Startapın məqsədi, bazar strategiyası, sahəsi və mövcud resursları nəzərə alınaraq, hər bir təşəbbüskar bu sualı fərdi şəkildə cavablandırmalıdır. Texnologiyanın gələcəyi artıq bir vadidə deyil, qlobal miqyasda formalaşır – fərqli səslərin, şəhərlərin və ideyaların sintezində.
